Powiat Łowicki

Metryka historyczna powiatu łowickiego jako jednostki polityczno-administracyjnej naszego państwa sięga połowy XIX wieku. Do czasów rozbiorów większość jego obszaru położona była na Mazowszu, przynależąc do powiatów: rawskiego, gąbińskiego i sochaczewskiego w województwie rawskim, natomiast tylko niewielki jego skrawek wchodził do powiatu orłowskiego w ziemi łęczyckiej. Po III rozbiorze Polski ziemie obecnego powiatu łowickiego znalazły się w departamencie warszawskim, rozdzielone między powiaty: orłowski, sochaczewski i gostyniński, zaś w czasach Królestwa Polskiego weszły w całości do województwa mazowieckiego i obwodów: sochaczewskiego, gostynińskiego i rawskiego. Do 1845 r. Łowicz był stolicą powiatu sochaczewskiego, choć od kwietnia 1847 r. urzędował tu już, zamiast komisarza obwodu sochaczewskiego, naczelnik powiatu łowickiego. Prawdopodobnie był to pierwszy krok w celu dokonania zmian terytorialnych na tym obszarze. Nastąpiły one ostatecznie w 1849 r. i rok ten należałoby chyba uznać za faktyczną datę powstania powiatu łowickiego, gdyż wytyczony wówczas jego kształt najbardziej wydaje się być zbliżony do dziś istniejącego.
 

Od 1867 r. na obszarze powiatu istniało dziewięć gmin wiejskich: Bielawy, Bąków z siedzibą w Zdunach, Bolimów, Dąbkowice z siedzibą w Jamnie, Jeziorko z siedzibą w Chąśnie, Kompina, Lubianków z siedzibą w Antoniewie, Łyszkowice i Nieborów. Osada Kiernozia wraz z otaczającą ją gminą włączona została do powiatu gostynińskiego, a Iłów do sochaczewskiego. Podział ten nie zmienił się praktycznie do wybuchu I wojny światowej. Powiat łowicki liczył ok. 346 tys. ha powierzchni i 112.628 mieszkańców (w 1908 r.). Powiatem kierował naczelnik, powoływany i bezpośrednio zależny od gubernatora warszawskiego.
 

Wybuch I wojny światowej oznaczał kres administracji rosyjskiej na obszarze powiatu łowickiego. W 1915 r. Łowicz wyznaczony został na siedzibę obwodu, który terytorialnie odpowiadał początkowo granicom powiatu sprzed wybuchu wojny. Na mocy rozporządzenia generała gubernatora z 23 lutego 1916 r. Powiat łowicki połączony został z sochaczewskim w jeden obwód, na czele którego stał niemiecki szef obwodu (kreischef). Obszar powiatu łowickiego po 1922 r. nie zmienił się aż do czasów II wojny światowej, korygowane były co najwyżej jego granice zewnętrzne. W 1933 r. powstała gmina Domaniewice, którą wydzielono z części terytorium gminy Dąbkowice. Tuż przed wybuchem wojny nastąpiła zmiana przynależności administracyjnej powiatu łowickiego. Zgodnie z ustawą z 9 kwietnia 1938 r. od l kwietnia roku następnego znalazł się on w granicach województwa łódzkiego.
 

W czasie II wojny światowej na mocy dekretów inkorporacyjnych Hitlera z 8 października i 9 listopada 1939 r. Powiat łowicki wcielony został do dystryktu warszawskiego w Generalnym Gubernatorstwie. Tuż obok niemieckiego aparatu administracyjnego na terenie powiatu łowickiego funkcjonowały konspiracyjne struktury polskiego państwa w postaci Delegatury Rządu na Kraj i armii podziemnej. Już w kwietniu 1944 r. miała powstać w Łowiczu pierwsza konspiracyjna Powiatowa Rada Narodowa. Od wiosny roku następnego rozpoczynała ona działalność w wolnym od Niemców mieście, tworząc jednocześnie swoje komórki organizacyjne we wszystkich gminach. Podstawowe zręby administracji państwa w pierwszych latach po wojnie opierały się na wzorach przedwrześniowych. Przejawem tego było reaktywowanie stanowiska starosty i wydziału powiatowego jako organów administracji rządowej pierwszej instancji. Dopiero ustawa z 20 marca 1950 r. wprowadziła nowy system administracyjny, likwidując organy urzędowej administracji ogólnej - stanowiska wojewodów i starostów wraz z ich aparatem pomocniczym oraz terenowe organy administracji niezespolonej I i II instancji. Prezydia rad narodowych (powstałe w 1944 r.) przestawały odtąd pełnić funkcje organów wewnętrznych rady, a przejmowały na siebie zadania wykonawcze władzy państwowej. Na podstawie ustawy o reformie administracyjnej kraju w 1954 r. w powiecie łowickim powołano 49 gromadzkich rad narodowych. Do 1973 r., to jest kolejnej reformy podziału administracyjnego kraju, przetrwało ich zaledwie 24.
 

W dniu 9 grudnia 1972 r. WRN w Łodzi podjęła uchwałę w sprawie utworzenia gmin w województwie łódzkim. W powiecie łowickim powstało ich ogółem 11: Bielawy, Bolimów, Chąśno, Domaniewice, Głowno, Kiernozia, Kocierzew Południowy, Łowicz, Łyszkowice, Nieborów i Zduny. W 1975 r. znalazły się one (już bez Głowna i Kiernozi) w granicach nowoutworzonego województwa skierniewickiego. Po jego likwidacji gmina Kiernozia weszła ponownie w 1999 r. do powiatu łowickiego w województwie łódzkim.

tekst: Marek Wojtylak

fot. Wiesław Uczciwek - CKTiPZŁ